سلف پرتره در نقاشی

سلف پرتره در قرن 15 توسط آلبرشت دورر نقاش آلمانی به عنوان موضوعی جدید پا به عرصه ی هنر گذشت. باوجود اینکه در قرن 15 شاهد آثاری با موضوع سلف پرتره هستیم اما این ژانر از هنر با عنوان سلف پرتره در سال 1821 در لغت نامه آکسفورد و در سال 1928 با عنوان اتوپرتره در لغت نامه لیتی روبرت ثبت شد و پس از آن سلف پرتره در عرصه هنر آوازه اش بیشتر به گوش هنرمندان و مخاطبان رسید تا آن که از قرن 19 به بعد مورد توجه و استقبال بیشتری قرار گرفت.

سلف پرتره آلبرشت دورر، 1500

همچنین برگردان واژه سلف پرتره با عنوان خودنگاره کمتر از 2 دهه است که در لغت نامه زبان فارسی ثبت و شناخته شده که پیش از این از عبارت " چهره نقاش کشیده شده توسط خود او " برای چنین آثاری استفاده می شده.
آنچه که باید به آن اشاره کرد تمایز آثار پرتره و آثار سلف پرتره است. " پرتره " تصویری است که از شخص دیگری توسط هنرمند و نوع دیدگاه بصری اش کشیده شده اما " سلف پرتره " تصویری است که هنرمند از واقعیت وجودی خودش یا آنچه که می خواهد از خودش را به مخاطبان ارائه دهد به نمایش در می آورد.
در واقع سلف پرتره صرفا انعکاسی از چهره ی هنرمند نیست بلکه هنرمند با این روش به بیان شخصیت، هویت، حالات روحی، عواطف و احساسات، آرزوها و حتی کیفیت های روحانی و اهریمنی شخصیت خود و در واقع بهتر است اینگونه بگوییم که به بیان دوره ای از زندگی خود می پردازد. همین خصلت ها و ویژگی هاست که آثار سلف پرتره را منحصر به فرد جلوه می دهد، چرا که نه تنها به دلیل ارزش های هنری، فرهنگی و تاریخی اهمیت دارد بلکه از این لحاظ دارای اهمیت و ارزش است که نشان دهنده نوع دیدگاه هنرمند در دوره ای خاصی از زندگی اش نسبت به وجود فردی خودش است.

در طول زندگی ام با هر تغییری در موقعیت روحی ام چهره های زیادی از خود کشیده ام و در یک کلام زندگی ام را نوشته ام. در ارتباط با سخن کوربه و تفهیم بهتر آن می توانیم به داستانی که در پس یکی از آثارش به نام " مرد زخمی " وجود دارد، بپرازیم.

در اثر مرد زخمی ما شاهد سلف پرتره ای از خود هنرمند با چهره ای آرام همراه با شمشیر و لکه هایی از خون هستیم و این سوال مطرح میشود که این تابلو بازگوکننده کدام بخش از زندگی کوربه است؟ و چرا از لکه های خون و شمشیر استفاده شده؟ به این خاطر که در زندگی او هیچگاه خبری از نزاع و درگیری نبوده، پس این تابلو چه پیامی را در بردارد؟

در سال 1937 موزه لوور پاریس به برگزاری نمایشگاهی از چهره های گوستاو کوربه اقدام می کند. در حین تدارکات و آمادگی های لازم برای برپایی نمایشگاه، تمامی آثار از زیر اشعه x عبور داده شدند و با عبور دادن تابلو مرد زخمی متوجه شدند که در لایه های زیرین آن نقاشی دیگری پنهان شده. محققان به این نتیجه رسیدند که در واقع اصل تابلو شامل تصویر کوربه همراه با معشوقه اش بوده که در زیر درخت و در آغوش یکدیگر به خواب رفته اند، معشوقه ایی که 12 سال بعد کوربه را ترک می کند و کوربه نقاشی را باتوجه به شرایط و حالات روحی اش پس از این واقعه تغییر می دهد و به گونه ایی به بازگو کردن احساسش از این طریق می پردازد.

اثر مرد زخمی، گوستاو کوربه

خودنگاره با گردنبند خار ومرغ مگس خوار، فریدا کالو، 1940

در این بین هنرمندانی هم وجود دارند که هدفشان از کشیدن سلف پرتره صرفا بیان خودشان و احوالاتشان نباشد. ونسان ون گوک از نمونه هنرمندانی است که در بین آثارش، سلف پرتره های زیادی به چشم می خورند که در سطح جهانی دارای ارزش و اهمیت بسیاری است که تنها قصد آنها بیان حالات روحی او نیست بلکه آثار سلف پرتره های ون گوک نمونه ای از تلاش های یک هنرمند برای دستیابی به سبک و بیانی جدید در نقاشی و از بین بردن ارزش های آکادمیک زمان خودش است. همچنین از دیگر دلایل ون گوک برای کشیدن سلف پرتره، صرفه جویی در پرداخت هزینه برای مدل نقاشی است و این مورد را در یکی از نامه هایی که به برادرش تئو نوشته اشاره کرده.

فارق از آلبرشت دورر، گوستاو کوربه، فریدا کالو و وینست ون گوک که آثار سلف پرتره های معروفی را در پرونده خود دارند می توان به هنرمندان دیگری چون لئوناردو داوینچی، رامبرانت ، کلود مونه، پل گوگن، پل سزان، ادوارد مونش، پابلو پیکاسو، سالوادور دالی، مارسل دوشان و... اشاره کرد. 

سلف پرتره لئوناردو داوینچی، 1512

سلف پرتره رامبرانت، 1660

لوسین فروید، 1985

سلف پرتره کلود مونه، 1886

سلف پرتره پل گوگن، 1889

سلف پرتره پل سزان

سلف پرتره ادوارد مونش، 1895

سلف پرتره پیکاسو، 1907

سلف پرتره سالوادور دالی، 1941

سلف پرتره مارسل دوشان، 1958

گردآورنده: آتوسا صفوی زاده